Idea indeksu glikemicznego w walce z otyłością

W ciągu ostatnich 20 lat w większości krajów uprzemysłowionych obserwuje się stały wzrost częstości występowania nadwagi i otyłości. Wraz ze wzrostem masy ciała i rozwojem otyłości androidalnej obserwuje się zwiększone ryzyko wystąpienia chorób przewlekłych, w tym chorób sercowo-naczyniowych, cukrzycy typu II i niektórych nowotworów złośliwych.     

Zapobieganie nadwadze oraz redukcja masy ciała stały się priorytetowym działaniem prowadzącym do zmniejszenia ryzyka chorób przewlekłych oraz znacznej chorobowości i umieralności związanych z nadwagą i otyłością. W celu zwalczania nadmiernej masy ciała prowadzi się dyskusje na temat optymalnego sposobu żywienia w otyłości. Powszechnie za przyczynę otyłości uważa się przyjmowanie nadmiernych ilości pożywienia o wyższej wartości energetycznej, aniżeli wynosi zapotrzebowanie organizmu. Wyniki badań klinicznych wskazują, że tradycyjne stosowanie diet niskoenergetycznych daje istotne efekty redukcji o 8-10% wyjściowej masy ciała w ciągu 3-6 miesięcy, jednak po tym czasie u dużej części pacjentów obserwuje się ponowne zwiększenie się masy ciała. Dlatego też, coraz częściej mówi się o dietach o niskim indeksie glikemicznym, które oprócz zmniejszenia poposiłkowej glikemii, odpowiedzi insulinowej mają korzystny wpływ na zmniejszenie masy ciała. Tradycyjne węglowodany są sklasyfikowane na cukry proste i złożone, jednakże różne produkty węglowodanowe w różny sposób wpływają na stężenie glukozy we krwi po posiłku.

Idea pomiaru indeksu glikemicznego została wprowadzona przez Jenkinsa w 1981 roku. Wraz z współpracownikami przeprowadził na grupie ochotników badanie wpływu 62 zwyczajowo spożywanych produktów i cukrów na stężenie glukozy we krwi. Na ich podstawie stworzył alternatywny system charakteryzujący żywność zawierającą węglowodany oraz opisujący jej wpływ na glikemię poposiłkową i nazwał go indeksem glikemicznym.                                        

Indeks glikemiczny definiowany jest jako pole powierzchni pod krzywą odpowiedzi glikemicznej mierzonej przez dwie godziny po spożyciu 50g przyswajalnych węglowodanów z badanego produktu spożywczego i wyrażony w stosunku do odpowiedzi glikemicznej na taka samą ilość węglowodanów (50g) pochodzącą ze standardowego produktu (glukoza lub białe pieczywo) spożytego przez ta samą osobę.                                                                     

Na wartość IG produktu mają wpływ różne czynniki. Jest ona specyficzna dla danego produktu spożywczego Wartość IG przede wszystkim zależy od ilości węglowodanów w produkcie oraz od ich rodzaju. Cukry proste takie jak glukoza, sacharoza, galaktoza zwiększają glikemię, natomiast fruktoza ją zmniejsza. Istotna jest również ilość oraz zawarta w produkcie forma skrobi, a mianowicie obecność skrobi opornej, a także proporcja amylozy do amylopektyny (która jest szybciej trawiona) oraz zawartość i skład błonnika pokarmowego. Jedynie rozpuszczalne w wodzie frakcje błonnika pokarmowego pochodzące np. z nasion roślin strączkowych, warzyw, owoców, owsa i jęczmienia tworzą żele w przewodzie pokarmowym i tym samym opóźniają opróżnianie żołądka oraz zwalniają działanie enzymów trawiennych i wchłanianie węglowodanów. Przy ocenie wartości IG produktu bardzo duże znaczenie maja zastosowane metody przetwarzania żywności, a więc stopień rozdrobnienia surowca, stosowanie temperatury, rodzaj obróbki kulinarnej oraz czas i sposób gotowania. Większą wartość IG mają surowce bardziej rozdrobnione, rozluźnionych lub zniszczonych obróbką termiczną strukturach tkankowych, gdyż są łatwiej dostępne dla enzymów trawiennych i tym samym są szybciej wchłaniane. Z kolei obecne w produkcie takie składniki jak tłuszcze, białka, kwasy organiczne, substancje antyodżywcze (lektyny, kwas fitynowy, taniny) obniżają wartość IG produktu. Stosując dietę opartą o IG zwraca się również uwagę na porę dnia, w której produkt został spożyty, jak szybko został spożyty i jakie posiłki go poprzedzały. Posiłek o niskim IG może obniżać glikemię następującą po spożyciu kolejnego posiłku i jest to tzw. efekt drugiego posiłku. Produkty, które posiadają wysoki IG charakteryzują się szybkim i wysokim wzrostem glikemii po spożyciu oraz większym polem powierzchni pod krzywa glikemiczną. Dzięki spowodowanej wzrostem glikemii regulacyjnej odpowiedzi humoralnej po 2 godzinach poziom glukozy powraca do wartości podstawowych albo nawet obniża się powodując reaktywną hipoglikemię. Z kolei produkty mające niski IG powoduje mniejszy wzrost glikemii oraz mniejsze ryzyko następnej hipoglikemii. Przyjmuje się, że produkty spożywcze o IG poniżej 55 w porównaniu glukozą są produktami o niskim wskaźniku glikemicznym, natomiast wysoki wskaźnik wykazują  produkty powyżej 70 IG.                                                                     

Sugeruje się, że żywność o niskim IG może wpływać korzystnie na regulację masy ciała poprzez zwiększenie sytości i sprzyjanie utlenianiu tłuszczu kosztem spalenia węglowodanów. Dlatego też, idea indeksu glikemicznego dla odchudzających się osób może być alternatywą dla dotychczasowych zaleceń, wymagających często skrupulatnego przestrzegania dokładnych i rygorystycznych przepisów dietetycznych.     Coraz więcej danych wskazuje na dobroczynne znaczenie diety opartej o niskim indeksie glikemicznym.               

Aby potwierdzić korzystny wpływ IG  w redukcji masy ciała sprawdzono efektywność diety o niskim IG i porównano z tradycyjną dietą niskoenergetyczną  u  mężczyzn z nadwagą i otyłością. Po trzech miesiącach dietoterapii zaobserwowano, że dieta oparta o wybór produktów o niskim IG była równie skuteczna w redukcji masy ciała jak tradycyjna dieta niskoenergetyczna i spowodowała istotne zmniejszenie masy ciała, tłuszczowej masy ciała, obwodów talii oraz wskaźnika BMI odchudzających się mężczyzn. Ponadto obie diety spowodowały istotne zmniejszenie stężenia cholesterolu całkowitego i triglicerydów we krwi, jednakże jedynie u mężczyzn na diecie o niskim IG zaobserwowano istotne zmniejszenie poziomu cholesterolu LDL we krwi.                                            Nawet jeśli rezultaty stosowania diety o niskim IG nie różnią się istotnie od wyników innych diet to ma ona niezaprzeczalnie lepszy wpływ na wskaźniki lipidowe, glikemię, insulinemię oraz skład ciała. Ponadto jest lepiej tolerowana przez pacjentów i zmniejsza odczuwanie głodu typowe dla standardowo stosowanych diet redukujących masę ciała. Wiele dowodów wskazuje, że dieta o niskim IG może odgrywać istotna rolę w kontroli masy ciała,   w walce z otyłością u dzieci, młodzieży oraz osób dorosłych. Niezbędne jest przeprowadzenie większej ilości wielostronnych badań, które potwierdzą jej korzystne działanie w prewencji i leczeniu otyłości oraz pozwolą wprowadzić jej zasady do oficjalnych zaleceń żywieniowych.

Piśmiennictwo:

1.Lange E., Tymolewska- Niebuda B., Krusiec J.: Efektywność diety o niskim IG w redukcji masy ciała. Bromatol. Chem. Toksykol. 2008:41(3) s.641-646.
2.Ciok J., Dolna A., Znaczenie IG w ocenie gospodarki węglowodanowej. Prz. Lek. 2006: 63(5) s. 287-291.
3.Dolna A., Ciok J.,Indeks glikemiczny a otyłość. Pol. Arch. Med. Wewn. 2005:114(5) s. 1111-1117.
4. Ukleja A., Boniecka  J., Michota–Katulska E., Indeks glikemiczny a dietozalężne choroby cywilizacyjne. Ter. Leki 2007: 56 (3) s. 41-44.
5.Marsh K., Brand- MillerJ., Dieta o małym IG- nowy sposób dla wszystkich? Med. Prakt.2008 (6) s.22, 24-25.